زندگینامه امام محمد باقر (ع)

[fns4565]

زندگینامه امام محمد باقر (ع)

 

 متن درباره ی امام محمد باقر،ولادت امام محمد باقر،تبار والاى امام باقر (ع)،همسران امام محمد باقر،فرزندان امام محمد باقر می باشد.

امام محمد باقر

ابو جعفر، امام محمد باقر (ع) پنجمین آفتابى است كه بر افق امامت، جاودانه درخشید.زندگیش سراسر دانش و ارزش بود، از این رو باقر العلوم نامیده شد، یعنى شكافنده دشواریهاى دانش و گشاینده پیچیدگیهاى معرفت.

خصلت آفتاب است كه هماره گام بر فرق ظلمت مى‏نهد و در لحظه‏هاى تاریك، بر افق زمان مى‏روید تا ارزشهاى مهجور و نهان شده در سیاهى جهل و جور را، دوباره جان بخشد و آشكار سازد.

او نیز در عصر حاكمیت جور و تشتت اندیشه‏ هاى دینى امت اسلام، تولد یافت تا پیام آور معرفت و احیاگر اسلام ناب محمدى (ص) باشد.

 

ولادت امام محمد باقر

حضرت ابو جعفر، باقر العلوم، در شهر مدینه تولد یافت.و بر اساس نظریه بیشتر مورخان و كتابهاى روایى، تولد آن گرامى در سال ۵۷ هجرى بوده است. (۱)

این نقل، با روایاتى كه نشان مى‏دهد امام باقر (ع) به هنگام شهادت جد خویش ـ حسین بن على (ع) ـ در سرزمین طف حضور داشته و سه سال از عمرش مى‏گذشته است هماهنگى دارد. (۲)

در روز و ماه ولادت آن حضرت نیز نقلهاى مختلفى یاد شده است:

الف ـ سوم صفر ۵۷ هجرى. (۳)

ب ـ پنجم صفر ۵۷ هجرى. (۴)

ج ـ جمعه اول رجب ۵۷ هجرى. (۵)

د ـ دوشنبه یا سه شنبه اول رجب ۵۷ هجرى. (۶)

بیشتر محققان با ترجیح نظریه نخست، یعنى سوم صفر آن را پذیرفته‏اند.

تبار والاى امام باقر (ع)

امام محمد باقر (ع) از جانب پدر و نیز مادر، به شجره پاكیزه نبوت منتهى مى‏گردد.

او نخستین مولودى است كه در خاندان علویان از التقاى دو بحر امامت (نسل حسن بن على و حسین بن على علیهما السلام) تولد یافت: (۷)

پدر: على بن الحسین، زین العابدین (ع) .مادر: ام عبد الله، فاطمه، دختر امام حسن مجتبى (ع) (۸)

مادر گرامى امام باقر (ع) نخستین علویه‏اى است كه افتخار یافت فرزندى علوى به دنیا آورد . (۹) براى وى كنیه‏هایى چون ام الحسن و ام عبده آورده‏اند، اما مشهورترین آنها، همان ام عبد الله است.

در پاكى و صداقت، چنان نمونه بود كه صدیقه‏اش لقب دادند. (۱۰)

امام باقر (ع) مادر بزرگوار خویش را چنین توصیف كرده است:

«روزى مادرم كنار دیوارى نشسته بود، ناگهان دیوار ریزش كرد و در معرض ویرانى قرار گرفت، مادرم دست بر سینه دیوار نهاد و گفت، به حق مصطفى (ص) سوگند، اجازه فرو ریختن ندارى.دیوار بر جاى ماند تا مادرم از آن جا دور شد.سپس دیوار فرو ریخت. (۱۱)

 

 

نام و كنیه امام محمد باقر

نام آن حضرت محمد است.این نامى است كه رسول خدا (ص) از دیر زمان براى وى برگزیده بود .

جابر بن عبد الله انصارى یار دیرین پیامبر (ص) افتخار دارد كه سلام رسول خدا را به امام باقر (ع) ابلاغ كرده است.از بیان او ـ كه به تفصیل خواهد آمد ـ استفاده مى‏شود.

كه نامگذارى امام باقر (ع) به وسیله پیامبر اكرم (ص) صورت گرفته است.كنیه آن گرامى ابو جعفر (۱۲) است و جز این كنیه‏اى براى وى نقل نكرده‏اند. (۱۳)

زندگینامه امام محمد باقر (ع)

القاب امام محمد باقر

براى امام باقر (ع) این القاب یاد شده است:

۱ ـ باقر.

این لقب مشهورترین القاب آن حضرت بشمار مى‏آید و بیشتر منابع بدان تصریح كرده‏اند. (۱۴)

در بیان فلسفه تعیین این لقب براى وى، آمده است:

ـ شكافنده معضلات علم و گشاینده پیچیدگیهاى دانش بود. (۱۵) ـ به دلیل گستردگى معارف و اطلاعاتى كه در اختیار داشت، باقر نامیده شد. (۱۶)ـ بدان جهت كه در نتیجه سجده‏هاى بسیار، پیشانیش فراخ گشته بود. (۱۷)ـ احكام را از متن قوانین كلى، استنباط و استخراج مى‏كرد. (۱۸)

۲ ـ شاكر۳ ـ هادى ۴ ـ امین ـ شبیه، به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا (ص) (۱۹) .

همسران امام محمد باقر

در منابع تاریخى، براى امام باقر (ع) دو همسر و دو «ام ولد» (۲۰) نام برده ‏اند.

همسران عبارتند از:

۱ ـ ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر.

او هر چند از نسل ابو بكر بود، اما همانند پدرش قاسم بن محمد حق امامان را مى شناخت و اهل ولایت معصومین (ع) بود، چنان كه در روایتى از امام رضا (ع) آمده است كه روزى نام قاسم بن محمد نزد آن حضرت برده شد، امام فرمود: او به ولایت و امامت اعتقاد داشت. (۲۱)

۲ ـ ام حكیم دختر اسید بن مغیره ثقفى.

براى امام باقر (ع) هفت فرزند یاد كرده ‏اند، پنج پسر و دو دختر.

فرزندان امام محمد باقر

۱ ـ جعفر بن محمد الصادق (ع) .

وى مشهورترین، ارجمندترین و با فضیلت ترین فرزند امام باقر (ع) مى‏باشد كه از ام فروة زاده شد و نسل امامت از طریق او استمرار یافت.

۲ ـ عبد الله بن محمد.

او یگانه برادر امام صادق (ع) بشمار مى‏آید كه هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر با آن حضرت متحد است.مورخان وى را صاحب فضل و صلاح دانسته‏اند و متذكر شده‏اند كه فردى از بنى امیه به او سم خورانید و او را به شهادت رساند. (۲۲)

۳ ـ ابراهیم بن محمد، از ام حكیم.

۴ ـ عبید الله بن محمد، از ام حكیم.

۵ ـ على بن محمد.

۶ ـ زینب بنت محمد

، این دو (یعنى زینب و على) از یك مادرند كه ام ولد بوده است.

۷ ـ ام سلمه،

مادر وى را نیز ام ولد دانسته‏اند. (۲۳)

 

برخى از منابع، تنها شش فرزند براى امام باقر (ع) نام برده‏اند و بر این باورند كه امام باقر فرزندى به نام عبید الله نداشته است. (۲۴)

گروهى دیگر گفته اند: امام باقر (ع) دو دختر نداشته است، بلكه زینب و ام سلمه در حقیقت دو نام براى یك دختر است. (۲۵)

پى‏ نوشت ‏ها:

۱ ـ در سال تولد امام باقر (ع) جهار نقل وجود دارد كه عبارتند از: سالهاى ۵۶، ۵۷، ۵۸، ۵۹ هجرى در این میان نقل دوم، یعنى سال ۵۷ از پشتوانه تاریخى و حدیثى بیشترى برخوردار است.برخى از منابعى كه سال ۵۷ را یاد كرده‏اند عبارتند از: دلائل الامامة ۱۹۴ اصول كافى ۲/۳۷۲، ارشاد مفید ۲/۵۶، مصباح المتهجد ۵۵۷، اعلام الورى ۲۵۹، مناقب ابن شهر آشوب ۴/۲۱۰، روضة الواعظین ۱/۲۰۷، كفایة الطالب ۴۵۵، وفیات الاعیان ۴/..۱۷۴٫و منابعى كه سال ۵۸ را سال ولادت امام باقر (ع) دانسته‏اند عبارتند از: اثبات الوصیة ۱۵۰ ـ ۱۵۳، عیون المعجزات ۷۵ و منابعى كه سال ۵۹ را نقل كرده اند چنینند: فرق الشیعة ۶۱، عمدة الطالب ۱۳۸ ـ ۱۳۹، بحار ۴۶/۲۱۷ به نقل از مصباح كفعمى.

۲ ـ ر.ك: سبائك الذهب ۷۴، عیون المعجزات ۷۵، اخبار الدول و آثار الاول .۱۱

۳ ـ كشف الغمة ۲/۳۱۸، الفصول المهمة ۲۱۱، مصباح كفعمى ۵۲۲، نور الابصار شبلنجى ۱۴۲، و…

۴ ـ تذكرة الائمة، لاهیجى .۱۲۵

۵ ـ دلائل الامامة ۹۴، مصباح المتهجد ۵۵۷، اعلام الورى .۲۵۹

۶ ـ اعیان الشیعة ۱/ .۶۵۰

۷ ـ انه اول من اجتمعت له ولادة الحسن و الحسین (ع) .رك: مناقب ابن شهر آشوب ۴/۲۰۸، عمدة الطالب ۱۳۸ ـ ۱۳۹، نور الابصار، مازندرانى .۵۱

۸ ـ برخى منابع، ام عبد الله، فاطمه را فرزند حسن مثنى (حسن بن حسن) دانسته اند مانند : تذكرة الخواص ۳۰۲، وفیات الاعیان ۴/۱۷۴٫اما بیشتر منابع وى را فرزند بى واسطه امام حسن مجتبى (ع) به شمار آورده‏اند مانند: تاریخ یعقوبى ۲/۳۲۰، فرق الشیعة، نوبختى ۶۱، دلایل الامامة ۹۵، اصول كافى ۲/۳۷۲، اثبات الوصیة ۱۵۰، اعلام الورى ۲۵۹، تذكرة الخواص ۳۰۲، البدایة و النهایة ۹/۳۰۹، اخبار الدول و آثار الاول …۱۱۱

۹ ـ هى اول علویة ولدت علویا.دلائل الامامة .۹۵

۱۰ ـ همان.

۱۱ ـ عیون المعجزات ۷۵، اثبات الهداة ۵/۲۷۰، بحار ۴۶/۲۱۷، نور الابصار، مازندرانى ۴۴، الانوار البهیة .۱۱۵

۱۲ ـ مثیر الاحزان، جواهرى ۲۳۷، تاریخ ابن خلكان ۲/۲۳، تاج الموالید، طبرسى/۳۹، المعارف ۲۱۵، سیر اعلام النبلاء، ۴/۴۰۱ و…

۱۳ ـ الفصول المهمة ۲۱۱، بحار ۴۶/۲۱۶، سیرة الائمة الاثنى عشر ۲/ .۲۰۰

۱۴ ـ سبائك الذهب ۷۴، عیون الاخبار، ابن قتیبه ۱/۳۱۲، ارشاد مفید ۲/۱۵۶، تذكرة الخواص ۳۰۲، مرآة الجنان ۱/۲۴۸، تاریخ ابن وردى ۱/۲۴۸، روض الریاحین ۶۷، الصواعق المحرقة ۲۱۰، شذرات الذهب ۱/ .۱۴۹

۱۵ ـ تاریخ یعقوبى ۲/۳۰۲، سیر اعلام النبلاء ۴/۴۰۲، الفصول المهمة ۲۱۱، شذرات الذهب ۱/ .۱۴۹

۱۶ ـ تاج الموالید ۳۹، كشف الغمة ۲/۳۱۸، تذكرة الخواص ۳۰۲، اعیان الشیعة ۱/ .۶۵۰

۱۷ ـ تذكرة الخواص ۳۰۲، اعیان الشیعة ۱/ .۶۵۰

۱۸ ـ البدایة و النهایة ۹/ .۳۰۹

۱۹ ـ این القاب در منابع زیر آمده است: دلائل الامامة ۹۴، تاج الموالید ۳۹، كشف الغمة ۲/۳۱۸، تذكرة الخواص ۵/۳۰۲، احقاق الحق ۱۲/۱۶۵ و…

۲۰ ـ ام ولد به كنیزى گفته مى‏شود كه از مولاى خود صاحب فرزند شده باشد.

۲۱ ـ ذكر عند الرضا (ع) القاسم بن محمد…و سعید بن المسیب فقال: كانا على هذا الامر …قرب الاسناد ۲۱۰، بحار ۴۶/ .۳۶۶

لازم به یادآورى است كه در متن حدیث قاسم بن محمد دایى امام موسى بن جعفر (ع) یاد شده كه جد مادرى به جاى آن صحیح است و آنچه مى‏نماید كه مراد از قاسم بن محمد همان جد مادرى است، ذیل حدیث مى‏باشد.

۲۲ ـ الفصول المهمة .۲۲۱

۲۳ ـ برخى از منابع كه این هفت تن را یاد كرده‏اند عبارتند از: ارشاد مفید ۲/۱۷۲، تاج الموالید ۱۱۸، مناقب ۴/۲۱۰، تذكرة الائمة .۲۱۶

۲۴ ـ طبقات ابن سعد ۵/۲۳۶، تذكرة الخواص .۳۰۶

۲۵ ـ اعلام الورى ۲۶۵، كشف الغمة ۲/۳۲۲، الفصول المهمة ۲۲۱، بحار ۴۶/ .۳۶۵

منبع:

احمد ترابى،  زندگى سیاسى امام باقر (ع)، ص ۱۵